CaMiÑo De VoLTa...Paco Lareo

CaMiÑo De VoLTa IV

FERREIRO-NARRADOR.- Chegou o día explendido de sol apracíbel augurioso dun outono que empeza e dun verán que se vai. Vagalín e mais Solaina fálanse eos olliños das angustias da distancia coa esperanza de que unha despedida nunca sería o final do seu compromiso de amor.

SOLAINA.- (Mol resolta, SOLAINA, coma se nada pasase, colle a VAGALÍN pola man e dilles a todos os vecinos da Xunta que parolaban con OBRADOIRO e FORXA.) Se foi unha mágoa extraviarnos da nosa familia entre lusco e fusco dun día do mes de agosto, tamén foi unha ledicia convivir convosco neste fermosísimo lugar. Graciñas pola solidaria tolerancia e por todo canto aprendemos xuntos. Desta fermosa experiencia nace un novo camino de luces, aberto para todos. Os agasallos que non podemos levar connosco quedan con Vagalín na nosa casiña e levaremos ademáis da tatuaxe no corazón desta fermosa convivencia unha margaridiña salvaxe destas que poboan o chan e as que ninguén lies fai caso. Nela estaredes todos reflectidos cada instante da miña vida e con ela na man falarei de vos no noso Illote querido e de todo canto vin e escoitei neste edén que conflúe nunha aperta do río Deza co Ulla.

FERREIRO-NARRADOR.- Arroupadas as bolboretas por un respetuoso silencio rompen a voar...

TODAS XUNTAS.- (En viva voz.) Adeus, adeus, pronto volveremos o camino; xa o sabemos.

FERREIRO-NARRADOR.- Ponen rumbo imaxinario coa esperanza de chegar ao seu Illote que albiscan despois de voar, voar e voar. Chegan e encentran a súa nai no limiar da porta velliña pero dereita como un fuso, estremécense entre abrazos e choriños.

NAL- Pasei moito tempo soñando con este día. Voso pai morreu coa esperanza de atoparvos, saímos moitas veces en busca vosa e fixemos todo o posíbel por encontrarvos pero se el nos está mirando tende a seguridade de que estará moi ledo polo voso retorno, así que hoxe fago eu a cea con aqueles doces que tanto vos gustaban e celebraremos o voso retorno con todos os vecinos.

FERREIRO-NARRADOR.- Forxa e Obradoiro quedáronse durmidas no coló da súa nai mentres Solaina seguía a falar coa súa margaridiña na man;
elas falaban e falaban mirándose os olliños como se quixesen descubrir na
mirada lempos pasados e ausentes que lies axudaran a comprender todo aquilo
que non eran capaces de expresar as palabras.

NAI- Que é iso que tes ñas mans que tantas voltas lle das?

SOLAINA.- Esta é unha rosiña branca e amarela que ala no paraíso que
encontramos chámanlle margaridiña, o campo está cheo délas e son moi listas
porque cando vai frío ou chove encollen os seus pétalos pasando do branco
á cor vermella, agochando o seu froito. Trouxen esta para plántala aquí no
noso Illote na esperanza de que non morra nunca e que medre entre nos como
símbolo dunha historia de amor.

FERREIRO-NARRADOR.- Solaina espertou as súas irmás e sairon a dar
unha volta pola colonia saudando e convidando aos vecinos para que asistisen
á cea que quedaba a preparar a súa nai. Todos os vecinos se alegraron moito
de velas de novo. Na gran cea pasárono moi ben, comeron, cantaron, bailaron
e falaron de mil cousas. Forxa e mais Obradoiro recordaron o canto da Voz
da Memoria, lembraron as cousas acontecidas na Xunta dos ríos e con moita
sorna Obradoiro fala da posibilidade de volver ala de novo levando os nosos
costumes e música tradicional do Illote.

FORXA.- (Mirando a SOLAINA.) Así podes ver de novo a Vagalín, de quen
non negarás que estás namorada.

SOLAINA.- (Mirando á sua NAI, que lie agarima as antenas.) Si, estou
namorada dun Vagalume con as que lie chamamos Vagalín. El ten luces, moi
sensíbeis os coñecementos e por todo o que el é, quéroo moito, ademáis non
tardarei en ser nai porque sinto cóxegas na barriga.

NAI- Vou falar cuns cantos vecinos destes que lies gusta organizar feiras e
festas para que vos acompañen .

TODOS XUNTOS.- (Moi ledos.) Adeus, adeus, pronto volveremos. O camino
xa o sabemos. ’

FERREIRO-NARRADOR.- Alá se van cunha recua de bolboretas voando
ata que chegaron á Xunta dos ríos. Foi todo un acontecemento cheo de sorpresas
moi ledas. O pobo encontrábase celebrando a festa do labrego que fixo o
momento oportuno para actuar os músicos que viñan do Illote. Forxa e mais
Obradoiro ofrecían doces. Solaina e Vagalín, coludos da man, foron o centro
de todas as atencións e tamén bailaron. O rubor das súas caras delataba o moito
que se querían. Solaina falaba do importante que pedería ser que no Illote
coñecesen os costumes da Xunta dos ríos. Á comisión de festas pareceulle ben
e aceptaron viaxar ao Illote. Levan consigo a marimorena. Solaina e mais Vagalín non cabían en si coa ledicia. Mentres, facían os preparativos para a viaxe. Forxa e mais Obradoiro aceptaron viaxar antes para dar a coñecer no Illote a boa nova e mais para facer os preparativos para recibir á Delegación da Xunta do Deza co Ulla.
Solaina e mais Vagalín, condutores do séquito, chegaron ao Illote. Todo
estaba a punto, fermoso, emocionante. Ábrese o espectáculo: conversas,
música, degustacións. De súpeto xorde un berro de Vagalín, que chega a moi
lonxe: ’

VAGALÍN.-Si á memoria, intercambios, encontros!...

FERREIRO-NARRADOR.- Vagalín quédase no Illote coa súa Solaina; adícanse a plantar margaridiñas. Co paso do tempo nacen os filliños esperados, algún deles tina luz propia coma o pai.

VAGALÍN.- (Moi emocionado.) Bolboretas que aluman!

SOLAINA.-E o futuro dun pasado feliz.

VOZ DA MEMORIA.- Agradézovos moito que lie falásedes de min aos illotenses, e ti Solaina, fonte de filosofía, nunca te esquezas de cantadles no berce esta canción aos teus filliños.

FERREIRO-NARRADOR.- E coma se dunha milagre se tratase, todo o Illote cantaba:

Ailiríai liríailé .
Adeus, adeus, espina en flor dunha serra;
Adeus, adeus, Voz. Sempre nos acordaremos déla
Ai lirí ai lirí ai le
Ai lirí ai lirí ai lí

Cae o paño...

CaMiÑo De VoLTa III

FERREIRO-NARRADOR.- Vai rematando o verán e danse conta de que se

achegan acontecementos que elas descoñecen. Deciden entón facerlle unha

visita á Laverca co propósito de que lies contase que é o que está a pasar. Polo

camino encentran co Corvo que lies espeta...

CORVO.- (Moi fachendoso.) E vos que facedes aínda por aquí? Non fixestes

por ter familia nin nada, e agora aproxímanse tempos fríos e ventosos que non

sei se poderedes resistir.

FERREIRO-NARRADOR.- As nosas protagonistas, agora preocupadas polas

palabras do Corvo, asenten cun sorriso e seguen camino da casa da Laverca.

DONA LAVERCA.- Ola, rapazas; pasade, pasade. Sempre me colledes sen

pan e agora teño que encher a despensa porque hai que prepararse para outros

tempos que venen. .

SOLAINA.- (Entristecida.) Entón é certo o que nos dixo o Corvo.

DONA LAVERCA.- E que vos diría ese paxarraco? Porque el non ten problema,

come de todo e voa moi ben contra o vento; é como se nácese para vivir no

invernó. Coa chegada do outono hai que amorear alimentos e rou-pa. Vos, por

certo, andades espidiñas decote ensinando todo coma se non tivésedes vergoña,

aínda que non creo que aguantedes. Eu con moito gusto vos traía para a miña

casa pero con dous filliños que teño non me queda sitio. Pero correde, ide para

a vosa casiña e preparádevos ben, acopiade comida que por outro lado non.

ides atopar moka pois xa non estamos en tempo florido, pero vos non ides ter

perigo porque sodes listiñas e xa vos arregraredes.

FORXA.- Ben, pois agora que xa estamos adaptadas a este lugar, temos que

aceptar acontecementos que no noso Illote non suceden. (Vanse moi tristes

para a súa casiña da Xunta.)

OBRADOIRO.- Ánimo, rapazas! Subamos de novo aos cotos, exploremos

novos horizontes sempre na esperanza de que encontraremos o camino de

volta.

FERREIRO-NARRADOR.- Moi ilusionadas ala se van ao Cotomirón,

Colócanse de costas ao sol e miran con esperanza á profundidade do horizonte.

Tal fascinación se apoderou délas que perderon a noción do tempo e cando se

deron conta era de noite. Nestas condicións non podían volver á súa Casiña

da Xuntaza do río Deza co Ulla. Moi asustadas buscan acubillo nunha morea

de pedras que alí había, e nisto aparéceselles un Vagalume con as que lies fala:

VAGALUME.- E vos que facedes aquí a esta hora?

FERREIRO-NARRADOR: Elas danlle contestación co feito da súa historia

moi resumida. E, animando nelas, dilles o Vagalume con as:

VAGALUME.- Non vos preocupedes que vos alumo coa miña luz até a vosa

casiña.

FERREIRO-NARRADOR.- E as nosas amigas emprenden o regreso e o

Vagalume alumante falaba e falaba de historias e contos abraiantes do lugar

e de lonxe, que as bolboretas escoitaban apampanadiñas; pero cando chegou

o contó da política do Lobo....

FORXA.- Ai, por Deus! Non nos asustes, sigúenos a falar de cousas fermosas

coma por exemplo o que nos contaches do Picapotes.

VAGALUME.- (Gargarexando.) Nótase que non sodes de aquí, porque o

Lobo que todos coñecemos xa hai tempo que non pon os pelos de punta. Pero,

en fin, contareivos o contó do Picapotes.

SOLAINA.-Somos todas antenas.

VAGALUME.- Érase unha vez un Grilo que se namorou dunha Xoaniña;

polas noites do verán levávalle fermosas serenatas ata que un día a Xoaniña

quedou prendada da música do Grilo...

SOLAINA.- (Interrompendo.) Ai, que tontas. Escoltándote, pásamenos da

nosa casiña, xira para a esquerda que xa chegamos.

FERREIRO-NARRADOR.- Chegan á Casiña e ofrécenlle ao Vagalume sitio

para durmir, insistindo e agradecéndolle o grande favor que lies fixo traéndoas

á casa. Ao fin o Vagalume con as aceptou. Solaina e mais el quedaron falando

até cerca da madrugada. No almorzó Solaina, mequeira, comenta:

SOLAINA.- Pasei a noite sen sentir, embelesada coa historia tan fermosa dése

máxico monte do Cotomirón e propóñovos voltar tantas veces como sexa

necesario ata que o amor que sinto por el nos mostré a vontade de axudarnos

no noso propósito.

VAGALUME.- Pois ti non te quedas atrás. Tes música ñas tuas verbas, e que

será de min se volvo a quedar soíño coa historia e coas pantasmas do ben

nomeado monte máxico?

FERREIRO-NARRADOR.- Obradoiro e Forxa míranse na sospeita do que

escoitan...

OBRADOIRO e FORXA.-Hui, iu,iui...

FERREIRO-NARRADOR.- Alá van de novo ao Cotomirón brincando todo o tempo, principalmente Solaina e mais Vagalín (apodado así cariñosamente por Solaina para reducir de tamaño aquel nome tan longo). Toman a precaución de poner sempre as costas ao sol mirando cara ao horizonte. En principio non se daban concentrado porque Solaina e mais Vagalín facían algunhas escapadas correteando pola antiga muralla castrexa e agochándose nalgúns dos espazos que segundo a historia foran concebidos para recibir aos visitantes, pero co que mais disfrutaban era xogando ao escondite pasando dun lado para outro por debaixo dunha mesa de bruxas que alí se atopaba. Nunha destas Solaina queda abraiada pola facha do sol. Cae ao chan, acódelle Vagalín, cóllea no coló, chama polos irmáns e escoltan a Solaina delirante repetindo continuamente:

SOLAINA.- Vin o noso Illote, encontramos o camino, camino, camino.

FERREIRO-NARRADOR.- Os tres non sabían que facer para que Solaina se recuperase acusando á falta de alimento a situación na que se atopaba. OBRADOIRO.- Irnos conseguir unha pinga entre a flor do toxo e a xesta.

TODOS XUNTOS.- (Angustiados.) Solaina, esperta!

FERREIRO-NARRADOR.- Decidiron lévala para a casiña, deitárona no seu garabulliño e esperaron coa boquina aberta unha reacción vital de Solaina.

SOLAINA.-Onde estou? Onde estou?

FERREIRO-NARRADOR.- Serenamente fixeron comentarios sobre o acontecido e, con Solaina reposta, volven para o monte máxico co mesmo entusiasmo de encontrar ese camino de volta que nunca se fai porque xa está feito. Alí pasaron dous días e unha noite envoltas no murmurio do silencio e descobren o camino soñado. Obradoiro, que dende ese momento non paraba de bailar sobre dunha soa perna, propuxo convidar a unha festa a todos os vecinos da Xunta dos ríos, para celebrar a maxia cultural que ofrece a conca castrexa do Cotomirón.

Forxa choraba con ledicia por encontrar o camino e con tristura por ter que separarse das amizades da Xunta dos ríos. Cun berro saído da gorxa da nostalxía morriñenta, invocan a Voz da Memoria que retumba:

VOZ DA MEMORIA.- Xa sodes sementé da térra!

Adeus, adeus, espina en flor dunha serra;

Adeus, adeus, Voz; sempre nos acordaremos déla. Ai lirí ai lirí ai le

• Ai lirí ai lirí ai lí

CaMiÑo De VoLTa II

capítulo II

FERREIRO-NARRADOR.- Van pasando os días e as tres bolboretas atarefadas na relación eos vecinos, abrindo novas amizades envoltas en sensacións tan diferentes as do "Illote perdido", como elas lie chamaban á súa térra, da que contaban que estaba ateigada de poboación carente de moitas cousas. Ai, pero... que fermosura o noso Illote! A nosa familia, os nosos amigos, os nosos costumes! No Maial disfrazabámonos de ramallo para homenaxear á natureza, que, por certo, como aquí non hai, e pasabámolo máis ben...

Nos seus olliños arriman as bágoas da morriña doces e tristes ao mesmo tempo, míranse entre elas con sorrisos solidarios que medran até estouparen coa risa. Serenando pouquiño a pouco, repasaron conversas curiosas con algúns vecinos, como a que tiveron coa Laverca, que devagar sornado...: DONA LAVERCA.- Pois falan moi ben de vos. E logo, de onde sodes? Pasade, pasade, e comede un pouquiño de pan para mellorar o voso aspecto porque parece que estivésedes un pouquiño negras. Tamén din por ai que vosos pais vos botaron da casa, outros din que escapastes... O outro día contoume a ra que vos extraviastes da familia nunha viaxe, pero eu non lio creo porque parecedes listiñas. Ai, por Deus! Acabóuseme o pan pero vinde por aquí cando queirades e parolamos un pouco. Adeus, adeus.

OBRADOIRO.- (De camino para a súa casiña da Xunta.) Que listiña parece a Laverca! Gustoume o niño que ten na silveira.

FORXA.- Si, tenme pinta de ser unha monosabia pregoeira que alí a onde non

chega manda recado.

SOLAINA.- Calade! Deixade os comentarios!...

VOZ DA MEMORIA.- Siii... son eu a Voz da Memoria, non... non paredes

de voar porque vén a noite e vos non sodes das bolboretas que teñen luz propia.

OBRADOIRO.- (Susurrando.) Cachifa! como trona!

VOZ DA MEMORIA.- Lembrádesvos de min?...

TODAS XUNTAS.-Siii!

VOZ DA MEMORIA.- Neste lugar primixenio conviven en solidaria harmonía

todas as formas, todas as cores e todos os costumes. A súa historia repousa na

frondosidade axustada por estes dous ríos nunha aperta eterna.

OBRADOIRO.- (Interrompendo.) Din por ai que os queren separar para facer

un encoró, pero nos non sabemos que é iso tan importante como para arrincarlle

un brazo ao río Ulla.

VOZ DA MEMORIA.- O que ti dis non o teño na memoria por se tratar dun

presente sen pasado pero coido que nunha desas priven de liberdade aos ríos

e mais aos seus habitantes.

FERREIRO-NARRADOR.- Un silencio murmurioso e penetrante envolve

o espazo do lugar e as bolboretas caladiñas vanse ao seü fogar. Xa no garabulliño,

agochadas...

OBRADOIRO.- (En baixa voz.) Moito sabe a Voz da Memoria!

SOLAINA e FORXA.- (Facendo o aceno.) Chissst! Chissst!...

FERREIRO-NARRADOR.- Espertan pola maná entre trilos e cantos,

reflectidas nunha gota de orballo, retocan as súas cores batendo as as. Almorzan

e recordan o que lies contou a Laverca sobre dunha Santa moi milagreira que

habia ala lonxe na parroquia de Pilono e que se chama igual cá Virxe, A Cápela

de "Hoy-vas".

Entón deciden ir ata aló e achegáronse ao Santuario para pedidle á Virxe de Hoy-vas que lies concédese o favor de guíalas para encontrar o camino de volta ao seu Illote.

Seguindo as instrucións da Laverca cumpren a promesa de dar a volta de xeonllos ao Santuario e mais de prenderlle unha veliña á Santa.

Achéganse á fonte de "Hoy-vas" e, mentres beben, retumba a Voz da Memoria, que, como xa lies era coñecida, escoitan con moita ledicia.

FORXA.- Señora Voz! Que nos vai contar hoxe deste fermoso lugar e mais da cápela adicada á Virxe de "Hoy-vas"?

VOZ DA MEMORIA.- Si, miñas amigas; este é un lugar moi fermoso de longa tradición relixiosa que data do século XVII. A través do tempo achegáronse aquí centos e centos de romeiros fervorosos para venerar á Santa. Desta romaría tradicional resultaron contos e anécdotas abraiantes. Mirade á porta principal do Santuario que, segundo din, permanece sempre aberta pois, aínda que a cerren, ábrese soa. Esta historia é coñecida por moita xente. Contan que un día, mellor dito unha noite, dous mozos da parroquia decidiron apostar con outros para comprobar por eles mesmos como era i so de que a porta se abría soa. Os dous mozos, moi fachendosos, o primeiro que fixeron ao chegar ao Santuario foi cerrar a porta. Seguidamete apostáronse detrás dunha nogueira que había a uns vinte metros e, mirando en fite para ela, entroulles o sonó dando cabezadas contra a nogueira, e ao fin quedaron durmidos. Domeados polo sonó, cando espertan, velaí o milagre, a porta estaba aberta. Quedaron os dous tan abraiados que, sen saír do abraio daquel soñó irreal, botáronlle peito ao asunto e cerraron a porta de novo. Neste intre rompe o escuro silencio o voar dunha curuxa que lies fai fixar a atención e, cando volven a cara, a porta estaba aberta. Tal sorpresa levaron e tanto medo collerón que no arranque tropezaron un co outro e caeron patas arriba. Revólvense pés para que vos quero axiña mirando para atrás, na sospeita de que eran perseguidos por unha pantasma que os quería coller pola cueira. Fuxidos co medo chegaron ao lugar de Paxariñas, contaron envalentonados a fazaña para non perder a aposta, pero un vecino coitado dixo: -De todo iso que contades algo hai de certo porque aquí cheira moi mal.

SOLAINA.- Que contó mais fermoso, Señora Voz. E a porta segué aberta?

VOZ DA MEMORIA.- Sempre estará aberta á curiosidade do sentido común, á intelixencia e á cultura da vontade.

Adeus, adeus, espina en flor dunha serra;

Adeus, adeus, Voz; sempre nos acordaremos déla.

Ai lirí ai lirí ai le

Ai lirí ai lirí ai lí

camiño de volta

ESPAZO ESCÉNICO

A escenografía procurará sinxeleza co obxecto de que a obra poida ser representada en calquera lugar. Unha vella forxa como a da Solaina de Pilono será o lugar onde transcorre esta sinxela peza. Grazas á maxia do Ferreiro-Narrador polo escenario da forxa (onde o xogo de luces xogará un papel moi importante) irán pasando todos os personaxes... que poderán aparecer en escena todos sentados ao redor do lume.

PERSONAXES

FERREIRO-NARRADOR.- O dono da forxa, home curtido en mil batallas e que percorreu mil países. Será o encargado de fiar a historia e de ir introducindo os personaxes. Vestirá capa negra, chapeau e gastará mostacho (e perilla)... levará na man unha especie de pao que tal vez sexa unha variña máxica.

SOLAINA.- Bolboreta que soña con atopar o amor da súa vida, e abofé que o atopa.

OBRADOIRO.- Bolboreta irmá de Solaina.

FORXA.- Bolboreta irmá de Solaina e Obradoiro.

VOZ DA MEMORIA.- É unha voz con forza e con pouso; ben podería ser a voz dun avó.

DONA LAVERCA.- Sempre amábel e servicial, boa xente, perdón, bo bicho.

O CORVO.- Un paxarraco.

VAGALUME.- Chámanlle Vagalín. Fica namorado de Solaina.

NAI- Bolboreta traballadora e entregada as súas fillas, Solaina, Obradorio e Forxa.

I

FERREIRO-NARRADOR.- Éranse unha vez unha familia de bolboretas que saíron de excursión entre lusco e fusco dun día do mes de agosto. No rubor da lúa chea extraviáronse tres délas que respondían aos nomes de Solaina, Obradoiro e Forxa. De súpeto decatáronse de que perderán a súa familia e voaron sen descanso coa esperanza de atopar aos seus, ata que esgotadas e alumadas pola lúa chea decidiron reponer forzas e ficaron durmidas profundamente penduradas dun garabulliño. Pasa a noite e de súpeto Solaina esperta...

SOLAINA.- (Limpando os seus olliños coas antenas, berra emocionada.) Irmas... irmás!... é de día; espabilade. Mirade... mirade!... Espertade. Que marabilla, que fermoso lugar atopamos! Oh!... isto é un paraíso! Auga... flores de moitas cores, brancas, verdes, azuis, amarelas... violetas... Vede, vede, escoitade, escoitade... os cantos dos paxariños, a elegancia da garza, a curiosidade da troita buscando a posibilidade dun insecto descuidado, lagartos á raíña do sol polas pedras, escánceres escurréndose entre os xuncos de facer corozas, e no ceo a súa maxestade o azor axexando o almorzó.

OBRADOIRO.- (Interrompendo.) Tamén hai arañeiras con arañas pequeniñas e gotas do orballo engarzadas, fendidas polas raíñas do sol do amencer.

FORXA.- (Sorrindo ante tanta fermosura, susurra con voz doce.) Margaridas do campo, amieiros, carballos e freixos, toxos, silvas, garduñas e xestas, fieitos e castiñeiros, vacas pacendo, íabregos arando na térra, asubiando muiñeiras de esperanza. Velaí os coellos fóra dos seus tobos roendo herbiñas frescas, restras de formigas moi atarefadas, antenas de abellas colgadas dos castiñeiros, vermes, carricantas e avespas, cempés xuntando o cu coa cabeza, esquíos ñas copas dos piñeiros a voltas coas pinas, curuxas e mouchos adurmiñados ñas cachopas, libélulas, pitas cegas, insectos de todas as clases e cores coma nos.

As tres moi ledas brincaron, xogaron e comerán afartar néctar das flores. Volverán ao garabulliño e, mentres descansaban un pouco, acordaron faceto o seufogar e bautízalo co nome de "A casiña da Xuntaza do río Deza coUlla".

SOLAINA.- Vivimos nun paraíso que hai onde se xunta o río Deza co Ulla.

VOZ DA MEMORIA.- Pois en liña dereita quédavos cerca, voades por enriba de San Miguel de Castro, Pazo de Meirás, Gástelo de Cira e xa está.

FERREIRO-NARRADOR.- Despídense a coro as bolboretas bailando e cantando aires da súa térra natal.

Adeus, adeus espiña en flor dunha serra;

Adeus, adeus Voz, sempre nos acordaremos dela.

Ai lirí ai lirí ai lé

Ai lirí ai lirí ai lí